Ïðî÷èòàíèé :  5759
|
Òâîð÷³ñòü |
Á³îãðàô³ÿ |
Êðèòèêà
ÏÀÍ ÒÀ ÑÎÁÀÊÀ
(Êàçêà)
Íà çåìëþ çë³çëà í³÷... ͳãäå àí³ øèøèðõíå;
Õ³áà òî äåêóäè ñêð³çü ñîí ùî-íåáóäü ïèðõíå,
Õî÷ â îêî ñòðåëü òîá³, òàê òåìíî íàäâîð³.
Óêëàâñÿ ì³ñÿöü ñïàòü, íåìà àí³ çîð³,
² ëåäâå, êðàäüêîìà, ÿêà ìàëåíüêà ç³ðêà
Ç-çà õìàðè âèãëÿíå, íåíà÷å ìèø ç çàñ³êà.
² íåáî, ³ çåìëÿ — óñå îäïî÷èâà,
Âñå í³÷ ï³ä ÷îðíîþ çàïàñêîþ õîâà.
Îäèí Ðÿáêî, îäèí, ÿê ïàëåöü, íå äð³ìàº,
Õóäîáó ïàíñüêó, ìîâ áðàò ð³äíèé, äîãëÿäàº,
Áî äàðìà ¿ñòè õë³á Ðÿáêî íàø íå ëþáèâ:
¯â çà ï'ÿòüîõ, àëå òå ¿â, ùî çàðîáèâ.
Ðÿáêî íà ïàíñüêîìó äâîð³ íå ñïèòü âñþ í³÷êó.
Êîëè á òîá³ íà ñì³õ áóëî äå âèäíî ñâ³÷êó.
Àáî â ñåë³ äå íà îï³÷êó
Ìàÿ÷èâ êàãàíåöü.
Âñ³ ñïëÿòü, õðîïóòü,
À äåÿê³ ñîïóòü,
Óæå ³ ïàíîòåöü,
Ïðèë³çøè ³ç õðåñòèí, äî óòðåí³ ïîïõàâñÿ...
À íàø Ðÿáêî, êàæó, âñå ñïàòêè íå âêëàäàâñÿ.
Çíàé, íåáîðàê, ãàíÿ òî â òîé, òî â ñåé êóòîê:
Òî çàçèðíå â êóðíèê, òî äåéêî äî ñâèíîê,
Ñïèòà, ÷è âñ³ òàêè æèâåíüê³ ïîðîñÿòêà,
²íäèêè òà êà÷êè, êóð÷àòêà é ãóñåíÿòêà;
Òî çâ³äò³ëü íàâïðîñòåöü
Ìàõຠäî îâåöü,
Äî êëóí³, äî ñò³æê³â, äî ñòàéí³, äî îáîðè;
Òî çíîâ íàçàä ÷èìäóæ, — ùîá ÷àñîì ìîñêàë³
(À ¿õ òîãä³ áóëî äî õð³íà íà ñåë³),
Ùîá ìîñêàë³, ìîâëÿâ, íå âáðàëèñü äî êîìîðè.
Íå ñïèòü Ðÿáêî, òà âñå òàê ãàâêà, ñêàâó÷èòü,
Ùî ñó÷èé ñèí, êîëè àæ â óõàõ íå ëÿùèòü,
Âñå äóìà, ÿê áè òî ï³ääîáðèòüñÿ ï³ä ïàíà;
Íå çíà æ, ùî íå ìèíå Ðÿáêà îáðàäîâàíà!
ßê ãàâ, òàê ãàâ, — ïîêè ñâ³íóëî íàäâîð³;
Òîãä³ Ðÿáêî ïðîñòÿãñü, çàõð³ï â ñâî¿é íîð³.
×îìó æ Ðÿáêó íå ñïàòü? ÷è çíàâ â³í, ùî ç íèì áóäå?
Çàñíóâ â³í ñìà÷íî òàê, ÿê ñïëÿòü âñ³ äîáð³ ëþäå,
Ùî ùèðî ñòåðåæóòü äîáðî ñâî¿õ ïàí³â...
ßê îñü — òðóñ, ãàëàñ, êðèê!.. — âåñü äâ³ð çàãîìîí³â:
"Öó-öó, Ðÿáêî!.. íà-íà!.. ñþäè Ðÿáêà êëèêí³òå!.. "
"Îñü-îñü ÿ, áàòå÷êè!.. ×îãî âè òàì, ñêàæ³òå?"
Ñòðèáà Ðÿáêî, âåðòèòü õâîñòîì,
Íåíà÷å ïîìåëîì,
² çíàé, äóðíåíüêèé, ñêàëèòü çóáè
Òà ëèæå ãóáè.
"Óæå æ, áà÷, — äóìà â³í, — íå äóðíå öå â äâîð³
Îä ñàìî¿ òîá³ çîð³
Âñ³ ïàíüêàþòüñÿ êîëî ìåíå.
Ìàáóòü, ñàì ïàí çâåë³â â³ääàòü Ðÿáêó ïå÷åíå
², ùî îñòàëîñÿ, âàðåíå,
Çà òå, ùî, áà÷, Ðÿáêî âñþ áîæó í³÷ íå ñïàâ
Òà ãàâêàâ íà âåñü ðîò, çëî䳿â îäãàíÿâ".
"Öó—öó, Ðÿáêî" — ùå ðàç ñêàçàâ îäèí ïñÿþõà,
Òà é õàï Ðÿáêà çà óõà!
"Êëàä³òü Ðÿáêà", — ãóêíóâ. Àæ îñü ³ ïàí ïðèá³ã.
"Ëóï³òü Ðÿáêà, — ñêàçàâ, — ÷óõðàéòå! îñü áàò³ã!" —
"Çà ùî?.. — ñïèòàâ Ðÿáêî, à ïàí êðè÷èòü: "×óõðàéòå!"
"Îé! éîé! éîé! éîé! À ïàí ¿ì êàæå: "Íå ââàæàéòå!"
"Íå áóäó, áàòå÷êó!.. Çà ùî æ öå ÷åñòü òàêà?.. "
"Íå ñëóõàé, — ïàí êðè÷èòü, — ëóï³òü, äåð³òü Ðÿáêà!.."
Äåðóòü Ðÿáêà, ìîâ ï³ð'ÿ,
Íà ãàëàñ çá³ãëàñü äâ³ðíÿ.
"Ùî?.. ÿê?.. çà ùî?.. ïðî ùî?... — íå çíàº í³ îäèí.
"Ïóñò³òü!.. — êðè÷èòü Ðÿáêî. — Íå áóäü ÿ ïåñüêèé ñèí,
Êîëè âæå âäåðæó á³ëüø!.. " Ðÿáêî íàø õî÷ íå áðåøå,
Òàê ùî æ? ßâòóõ Ðÿáêà, çíàé, âñå ïî æèæêàõ ÷åøå.
"Ïóñò³òü, øâèä÷³é, ïóñò³òü!.." — ïàí íà âåñü ðîò ãóêíóâ
Òà é ç õàòè ñàì óìêíóâ.
"Ïóñò³òü, — ãóêíóëè âñ³. — Ðÿáêî âæå âäîâîëüíèâñÿ!.. "
"×èì, ëþäå äîáð³, òàê îöå ÿ ïðîâèíèâñÿ?..
Çà ùî æ ãëóçóºòå?.. — ñêàçàâ íàø íåáîðàê. —
Çà ùî çíóùàºòåñü âè íàäî ìíîþ òàê?
Çà ùî?.. çà ùî?.. " — ñêàçàâ òà é ïîïóñòèâ ïàòüîêè...
Ïàòüîêè ã³ðêèõ ñë³ç, óçÿâøèñÿ çà áîêè.
"Çà òå, — ñêàçàâ îäèí Ðÿáêîâ³ ç íàéìèò³â, —
Ùîá íå êîëîøêàâ òè âíî÷³ ñâî¿õ ïàí³â,
Çà òå... àëå... ùîñü òóò... õîä³ì, Ðÿáêî, ëèø ç õàòè,
Íå äóæå, áà÷ó, ðîò òóò ìîæíà ðîççÿâëÿòè:
Õîä³ì, áðàòêî, íàäâ³ð". ϳøëè. "Ñå íå ïóñòå, —
Ñêàçàâ ßâòóõ Ðÿáêó, — îöå òåáå çà òå
Ïî æèæêàõ, áðà Ðÿáêî, òàê ãàðíî ïîøìàãàëè,
Ùî ïàí ³ç ïàíåþ ñþ ö³ëó í³÷ íå ñïàëè".
"×è âèíåí ÿ ñüîìó?.. ×è òè, ßâòóõ, çäóð³â?"
"Ãàé, ãàé!.. — ñêàçàâ ßâòóõ. — Ðÿáêî! òè çíàâ³ñí³â;
Òè âèíåí, áðà Ðÿáêî, ùî í³÷÷þ ðîçáðåõàâñÿ;
Òè æ çíàâ, ùî â÷îðà íàø ó êàðòè ïàí ïðîãðàâñÿ;
Òè æ çíàâ:
Ùî õòî ïðîãðàâ,
Òîé ÷îðòà (íå òåïåð íà ñïîìèíêè!) çäð³ìàº,
Òîé áàòüêà ð³äíîãî, ðîàñåðäèâøèñü, ïðîãðàº;
Òè çíàâ, êàæó, Ðÿáêî, ùî ïàí íå áóäå ñïàòè:
Äî ÷îãî æ ãàâêàâ òè?.. íàùî æ áóëî ãàð÷àòè?
Íåõàé áè ãàâêàâ ñàì, à òè á óêëàâñü òèõåíüêî,
Çàáðàâøèñü â îæåðåä, òà é ñïàâ áè òàì ãàðíåíüêî.
Òåïåð òè áà÷èø ñàì, ùî ìîêðèì â³í ðÿäíîì
Íàïàâñÿ íà òåáå — ³, çíàé, âåðçå ïðèòüìîì:
Ùî ãðîøåé â÷îðà â³í ïðîöèíäðèâ ùîñü íå òðîõè,
Ùî ïàíþ ÷åðåç òå âñþ í³÷ êóñàëè áëîõè,
Ùî áóö³ì â÷îðà â³í ãðàòü â êàðòè á íå ñ³äàâ,
Êîëè á ñüîãîäí³øíþ áóâ í³÷ õî÷ çàêóíÿâ;
Ùî áóö³ì òè, Ðÿáêî, òàê ãàâêàâ, ÿê ñîáàêà,
Ùî áóö³ì ïî òîá³ ïîõîäèòü ùå é ëîìàêà;
Ùî, áà÷ñÿ, òè éîìó îñòèâ, íàäîñîëèâ,
², áà÷ñÿ, â³í òåáå çà òå é ïðîõâîðîñòèâ.
À áà÷, Ðÿáêî, à áà÷!.. íå ãàâêàé, íå ãàíÿéñü;
Ëÿæ, õèðíèé, òà é ìîâ÷è ³ ç ïàíîì íå ð³âíÿéñü!
×îãî áðåõàòü? íåõàé íàø ïàí çäîðîâèé áóäå:
³í ñàì ³ áåç ñîáàê ñþ ïàíùèíó îäáóäå".
Ïîñëóõàâ íàø Ðÿáêî ïîðàäè ßâòóõà.
"Íåõàé òÿæêà éîìó ãîäèíà òà ëèõà, —
Ñêàçàâ, — ùî çà ìîº, ÿê êàæóòü ëþäè, æèòî
Òà ùå é ìåíå ³ áèòî!
Êîëè ìîº íåâëàä,
Òî ÿ ç ñâî¿ì íàçàä.
×è áàáà ç âîçà, — ùî æ? âåëèêà äóæå âàäà!..
Êîáèë³ ëåãøèé â³ç, ñüîìó êîáèëà é ðàäà".
Îòàê ñåðäåãà íàø Ðÿáêî ïîì³ðêîâàâñü,
Òà é ñïàòü íà ö³ëèé äåíü ³ ö³ëó í³÷ ïîïõàâñü;
Çàñíóâ Ðÿáêî, çàõð³ï, àæ îæåðåä òðÿñåòüñÿ.
Ðÿáêó é íå ñíèòüñÿ, íå âåðçåòüñÿ,
Ùî âæå ìîñêàëèêè â êîìîð³ é íà äâîð³ —
Ñêð³çü íèøïîðÿòü, ìîâ òóò âîíè é ãîñïîäàð³,
Ùî âîâê ÿãíÿò, à òõ³ð êóð÷àòîê óáèðàº.
Àæ òóò ³ íàäâîð³ òóæ-òóæ óñå ñâ³òàº.
"Öó-öó, Ðÿáêî!.. — òóò âñ³, ïîâèá³ãàâøè ç õàò. —
Öó-öó, Ðÿáêî!.. íà-íà!.. " — ãóêíóëè, ÿê íà ãâàëò.
À íàø Ðÿáêî òîá³ ³ óñîì íå ìîðãàº,
Õî÷ ÷óº, òà ìîâ ñïèòü ³ ìîâ íåäî÷óâàº.
"Òåïåð-òî, — äóìà â³í, — ì³é ïàí âñþ í³÷êó ñïàâ,
Áî íå áóäèâ éîãî Ðÿáêî ³ íå áðåõàâ?
Òåïåð-òî â³í ìåí³ ñâîþ ïîêàæå äÿêó,
Òåïåð óæå íå âòðå ìåí³, ÿê â÷îðà, ìàêó...
Íåõàé öóöóêàþòü... Ìåíå ñèì íå çâåäóòü,
Ïîêè ñàì³ ñþäè îá³ä íå ïðèíåñóòü;
Òà ùå é òîãä³, íå á³éñü, ïîñêà÷óòü êîëî ìåíå,
Ïîêè â³çüìó ÿ â ðîò õî÷ ñòðàâó, õî÷ ïå÷åíå!"
"Öó-öó!.. — ñêàçàâ ³ùå Ðÿáêîâ³ òóò ßâòóõ. —
Öó-öó!... — çàäèõàâøèñü, ìîâ ç éîãî ïåðëî äóõ. —
Õîä³ì, Ðÿáêî!.." — "Åãå? Õîä³ì!.. — Íå äóæå êâàïñÿ,
Ñàì ïðèíåñè ñþäè..." — ²äè æ õóò÷³é, íå áàâñÿ!.. “
"Áà, íå ï³äó, ßâòóõ!" — "²äè, áî êëè÷å ïàí!.. "
Ñêàçàâ òà é çàøìîðãíóâ íà øè¿ â³í àðêàí.
"×åø³òü Ðÿáêà!" — ãóêíóâ. Àæ òóò ¿õ ùîñü ç äåñÿòîê
Âë³ïèëè ç ñîòåíüêó êè¿â Ðÿáêó â çàâäàòîê.
"Ëóï³òü Ðÿáêà!" — êðè÷èòü òóò ïàí, ÿê íàâ³ñíèé;
Ðÿáêî æ íàø ò³ëüêè âæå ùî òåïëèé òà æèâèé.
Ðàç³â ³ç ø³ñòü Ðÿáêà âîäîþ îäëèâàëè
² ñò³ëüêè æ ðàç éîãî, îäëèâøè, çíîâ øìàãàëè,
À ïîò³ì ïåðåñòàëè.
Ðÿáêî ñïèòàòü õîò³â, àëå Ðÿáê³â ÿçèê
Áóâ â ðîò³ cïóòàíèé, íåíà÷å ïóòîì ç ëèê,
² ãåðãîòàâ ùîñü, ÿê íà ñ³äàë³ ³íäèê.
"Ïîñò³é, — ñêàçàâ ßâòóõ Ðÿáêîâ³, — íå òóðáóéñÿ,
ß ïðàâäó âñþ ñêàæó: îòî, Ðÿáêó, øàíóéñÿ,
Äîáðà ñâî¿õ ïàí³â, ÿê îêà, ñòåðåæè,
Çàðàííÿ ñïàòü íå êâàïñü, â ñîëîìó íå á³æè,
Çëî䳿â îäãàíÿé òà ãàâêàé íà çâ³ðþêó.
Íå ãàâêàâ òè, Ðÿáêî! Çà òå æ ìè, áà÷, â íàóêó,
²ç ëàñêè, ç ìèëîñò³ ïàí³â,
Âë³ïèëè ñîòåíüîê ³ç ï'ÿòü òîá³ êè¿â".
"×îðò áè óáèâ òâîãî, ßâòóõ, ç ïàíàìè áàòüêà,
² äÿäèíó, ³ äÿäüêà
Çà ëàñêó ¿õ!.. — ñêàçàâ Ðÿáêî òóò íàîäð³ç. —
Íåõàé ¿ì ñëóæèòü á³ëüø ðÿáèé â áîëîò³ á³ñ!
Òîé äóðåíü, õòî äóðíèì ³äå ïàíàì ñëóæèòè,
À á³ëüøèé äóðåíü, õòî ¿ì äóìà óãîäèòè!
Ãîäèâ Ðÿáêî ¿ì, ìîâ áîëÿ÷ö³ é ÷èðÿêó,
À ùî çà òå Ðÿáêó?
Ñÿêó ìàòü òà òàêó!
À äî òîãî ³ùå ñïîðîëè áàòîãàìè,
À çà âèñëóãó ïàëþãàìè,
×è ãàâêຠÐÿáêî, ÷è ìîâ÷êè í³÷÷þ ñïèòü,
Âñå âèïàäà—òàêè Ðÿáêà ïðèòüìîì ïîáèòü.
Óæå ìåí³, áà÷ó, ÷è òî òóäè — âèñîêî,
×è òî ñþäè — ãëèáîêî:
Ïîâåðíåøñÿ ñþäè — ³ òóòà ãàðÿ÷å,
Ïîâåðíåøñÿ òóäè — ³ òàì-òî áîëÿ÷å!
Õî÷ áè ÿ ò³ñòî âí³ñ ïñÿþñ³ ³ç ä³æåþ,
Òî á â³í ðîçòîâê ³ òó íàä ñïèíîþ ìîºþ.
Ç ëåäà÷èì âñå á³äà: õî÷ âåðòü-êðóòü, õî÷ êðóòü-âåðòü,
³í íàéäå âñå òîá³ õî÷ â ÷åðåïî÷êó ñìåðòü".
2 äåêàáðÿ 1818 ã.
|
|
