|
Szymon Szymonowic :: Біографія
Творчість |
Біографія
|
Критика
Szymon Szymonowic urodził się 24 (lub 26) października 1558 we Lwowie. Ojciec, Szymon z Brzezin, był człowiekiem wykształconym, rektorem szkoły katedralnej, pełnił też obowiązki ławnika i rajcy. Przyszły poeta studiował w Krakowie, gdzie w roku 1577 uzyskał stopień bakałarza nauk wyzwolonych. Dalsze studia odbywał za granicą – prawdopodobnie we Francji i Belgii. Po powrocie do kraju (przed rokiem 1584) osiadł we Lwowie, oddając się pracy pedagogicznej. Około 1586 roku nawiązał współpracę z Janem Zamoyskim, wówczas już kanclerzem wielkim koronnym i hetmanem wielkim koronnym. Dzięki niemu uzyskał w roku 1590 szlachectwo (odtąd posługiwał się niekiedy nazwiskiem Bendoński). Na polecenie kanclerza zajął się organizacją akademii w Zamościu (pozyskiwał profesorów, gromadził księgozbiór, zabiegał o uruchomienie drukarni) i doprowadził – w roku 1595 – do jej otwarcia. Z czasem przeniósł się do tego miasta, zajęty tamtejszą uczelnią i istniejącą przy niej drukarnią. Niezależnie od tych obowiązków zajmował się wioskami, między innymi Czernięcinem, otrzymanymi w dzierżawę od kanclerza. Po jego śmierci - zresztą także wcześniej – był wychowawcą małoletniego syna Zamoyskiego, Tomasza. Zmarł 5 maja 1629 roku w Czernięcinie pod Zamościem, gdzie spędził schyłek życia.
Był poetą dwujęzycznym. Zaczął od twórczości łacińskiej, którą uprawiał zresztą do końca życia. Do wczesnych utworów należą między innymi poemat o św. Stanisławie i wiersze okolicznościowe wzorowane na Pindarze i Horacym, w których czcił czyny hetmana Jana Zamoyskiego. Równolegle wypowiadał się w wierszach pisanych po polsku, i to – co warto podkreślić – sielankowych, utrzymanych w konwencji renesansowego klasycyzmu. Z późniejszych utworów polskich wymienić można pochodzący z okresu rokoszu Zebrzydowskiego Rytm po pogromieniu na terazniejsze rozruchy, zasobny w aktualne obserwacje i opinie (dotyczące zwłaszcza polityki Zygmunta III Wazy). U schyłku życia powstały dalsze wiersze okolicznościowe, epicedia i ody wzorowane na Pindarze.
W roku 1614 ukazało się w Zamościu najważniejsze dzieło Szymonowica - Sielanki (zbiór dwudziestu utworów), owoc kilkunastu lat pracy. Do edycji tej dołączone zostały Nagrobki zbieranej drużyny – zbiorek czterowersowych epigramatów umoralniających, nie pozbawionych przy tym humoru.
Mistrzem, którego Szymonowic w Sielankach naśladował najczęściej, był Teokryt, twórca sielanki jako gatunku literackiego. Fragmenty niektórych jego idyll tłumaczył i parafrazował. Podobnie traktował bukoliki Wergiliusza. Wzorując się na obu autorach, budował sielankową scenerię, kształtował partie liryczne i epickie, organizował dialogi pieśniowe, pełniące szczególnie doniosłe funkcje. W pieśniach sielankowi bohaterowie przekazują pouczenia, myśli i idee – ze stoicyzmu rodem, snują refleksje nad miejscem poezji i poety w społeczeństwie. Jest tu też okazja do pochwały skromnego życia, idei poprzestawania na małym, horacjańskiego „złotego środka” (aurea mediocritas). Raz po raz pobrzmiewają w Sielankach echa liryki Jana Kochanowskiego, zdumiewają udane próby naśladowania jej szerokiej skali uczuć, bogatego słownictwa poetyckiego.
Szymonowic jawi się w Sielankach jako uważny obserwator swoich czasów, znawca realiów życia społecznego (Żeńcy), miłośnik ojczystego krajobrazu i folkloru, rodzimych obyczajów (opis wesela w sielance Kołacze; por. też Czary). W całym zbiorze występuje jako nauczyciel i krytyk negatywnych stron życia obyczajowego (Baby, Kiermasz), wyzysku i ucisku chłopstwa pańszczyźnianego (Pastuszy, Żeńcy). Swoje spostrzeżenia i opinie zamykał poeta często w przysłowiach i sentencjach. Dbał o prostotę słownictwa i składni; pozostawał w kręgu reguł klasycyzmu renesansowego, tylko sporadycznie skłaniał się ku manieryzmowi, zawiłościom stylistycznym czy tylko konstrukcjom wyliczeniowym, powtórzeniom oraz strukturom utrwalającym ruch, grę światła i cienia.
Był Szymonowic także autorem dwóch łacińskich tragedii. Już w wczesnej fazie twórczości – w 1587 roku – opublikowana została tragedia Castus Joseph (Niewinny Józef), podejmująca jeden z najpopularniejszych w europejskiej dramaturgii renesansowej wątków biblijnych. Poeta oparł się na modelu tragedii greckiej, zwłaszcza Eurypidesa, kładąc nacisk na dynamiczną akcję i ukazanie wewnętrznych przeżyć, namiętności głównych postaci. Sztuka spotkała się z uznaniem współczesnych, została nawet przełożona (raczej sparafrazowana) na język polski przez Stanisława Gosławskiego i wydana w 1597 roku. Druga tragedia, Pentesilea (wydana w 1617 roku), której fabuła osnuta została wokół historii królowej Amazonek uczestniczącej w obronie Troi przed Grekami, nie spotkała się już z takim uznaniem.
Szymonowic, ceniony za życia w kraju i za granicą jako twórca poezji łacińskiej, jako autor ód w stylu Pindarowym, a także tragedii Castus Joseph, do historii literatury przeszedł przede wszystkim jako kontynuator dzieła Kochanowskiego. To wysokie miejsce zawdzięcza poeta przede wszystkim Sielankom, związanym z antyczną i rodzimą tradycją.
|
