|
Jan Kochanowski :: Біографія
Творчість |
Біографія
|
Критика
Jan Kochanowski (ur. 1530 w Sycynie koło Zwolenia, zm. 22 sierpnia 1584 w Lublinie) – poeta polski epoki renesansu, sekretarz królewski. Był przedstawicielem filozofii eklektycznej – stoicyzmu, epikureizmu, renesansowego neoplatonizmu i głębokiej wiary w Boga, łącząc tradycję antyku i chrześcijaństwa.
Pochodził ze szlacheckiej rodziny Kochanowskich herbu Korwin, był synem Piotra Kochanowskiego, sędziego ziemskiego sandomierskiego i Anny Białaczowskiej herbu Odrowąż. Poetą renesansu był też jeden z jego braci Mikołaj, a drugi, Andrzej, tłumaczem, który przełożył na polski Eneidę Wergiliusza. W epoce baroku pracą przekładową zajmował się też jego bratanek Piotr.
Dokładna data urodzenia Jana Kochanowskiego nie jest znana. Napis na nagrobku poety w Zwoleniu głosi, że zmarł 22 sierpnia 1584 roku w wieku 54 lat, urodził się więc najprawdopodobniej w 1530 roku. Jednak jego biografia, pochodząca z 1612 roku informuje, że autor Odprawy posłów greckich urodził się w Sycynie w 1532 roku. Z kolei dzieło Stanisława Niegoszewskiego Ad Petrum Miscovium... Epigrammata Ioanni Kochanovio... z 1584 podaje, że Kochanowski zmarł mając 42 lata. Według Janusza Pelca najprawdopodobniejszą z tych dat jest jednak 1530 rok.
Ojcem Jana był Piotr Kochanowski, średniozamożny ziemianin, który najpierw pełnił rolę komornika radomskiego, a później sędziego sandomierskiego. Matką poety była Anna Białaczowska, która w Dworzaninie polskim Łukasza Górnickiego została scharakteryzowana jako stateczna pani i bardzo trefna. Poeta miał rodzeństwo – Kaspra, Piotra, Mikołaja, Andrzeja, Jakuba, Stanisława, oraz Katarzynę, Elżbietę, Annę i Jadwigę, a także rodzeństwo przyrodnie (pierwszą żoną ojca była Zofia, córka Jana Zasady) – Druzjannę i Stanisława (zwanego "pierwszym" ze względu na wiek). Ojciec Jana Kochanowskiego zmarł w 1547 roku. Wysoki poziom intelektualny panujący w domu rodzinnym prawdopodobnie wpłynął na fakt, że zainteresowania literackie wykazywał nie tylko Jan Kochanowski, ale i jego młodsi bracia: Mikołaj i Andrzej.
Nie zachowały się informacje o początkach edukacji Jana Kochanowskiego. Pierwsza wzmianka na ten temat pochodzi z 1544 roku: jego imię i nazwisko zostało zapisane na liście nowych studentów Akademii Krakowskiej (poeta miał wówczas najprawdopodobniej 14 lat). Badacze przypuszczają, że opuścił Wydział Artium najpóźniej w 1547 roku, nie uzyskawszy stopnia akademickiego. Dwie przyczyny mogły zaważyć na decyzji o zakończeniu nauki: zawieszenie wykładów 12 czerwca 1547 roku z powodu rozprzestrzeniającej się zarazy, bądź też wieść o złym stanie zdrowia ojca (który ostatecznie zmarł tego roku, data dzienna nie jest znana, chociaż przypuszcza się, że było to pomiędzy 18 kwietnia a 14 października)[6].
W latach 1547-1550 mógł studiować w którymś z uniwersytetów niemieckich, bądź też przebywać na jednym z dworów magnackich. W latach 1551-1552 studiował na uniwersytecie w Królewcu. Jedynymi świadectwami pobytu przyszłego poety tamże są dwa wpisy w egzemplarzu Tragedii Seneki Młodszego. Pierwszy autograf Kochanowski umieścił na początku dzieła i jest to jego pierwsza zachowana próba poetycka (cztery wersy po łacinie), pełniąca funkcję dedykacji dla przyjaciela Stanisława Grzepskiego. Kochanowski podpisał się inicjałami "I.K.", a adresat podarunku odnotował pod wierszykiem datę 9 kwietnia 1552 roku. Drugi zapis pochodzi z ostatniej karty egzemplarza Tragedii i jest to trudny do rozszyfrowania zapis skrótowy, prawdopodobnie zrozumiały zarówno dla Kochanowskiego, jak i Grzepskiego. Egzemplarz książki przechowywany jest w Bibliotece Narodowej.
Wspomniana dedykacja w języku łacińskim była pożegnaniem z przyjacielem i stanowiła zapowiedź podróży do Włoch. W 1552 roku przyszły poeta dotarł do Padwy (zachował się spis studentów z nazwiskiem Kochanowskiego). Pierwszy okres studiów na Wydziale Artium tamtejszego uniwersytetu (gdzie w lipcu 1554 roku został konsyliarzem nacji polskiej, tocząc spór o samodzielność z żakami niemieckimi) trwał do 1555 roku. Kochanowski przerwał wówczas naukę i w towarzystwie Jana Krzysztofa Tarnowskiego i swojego przyjaciela Mikołaja Mieleckiego wyruszył w podróż do Rzymu i Neapolu, a następnie powrócił do Polski. Prawdopodobną przyczyną przerwania studiów były kłopoty finansowe Kochanowskiego, z czego wynikła konieczność poszukania mecenasa.
W latach 1555-1556 przebywał ponownie w Królewcu na dworze arcyksięcia Albrechta Hohenzollerna. Był to prawdopodobnie mecenas polskiego poety. Z zachowanych rachunków dworskich wynika, że w 1555 roku nie wypłacono Kochanowskiemu żadnej pensji, ale w 1556 otrzymał już 50 grzywien (wypłacanych kwartalnie po 12,5 grzywny). Zachowały się także listy poety do swojego protektora. W jednym z nich, datowanym na 6 kwietnia 1556 roku poeta z żalem informuje Albrechta, że z powodu postępującej choroby oczu pragnie wyruszyć w podróż do Włoch, gdzie chciałby także powrócić na uniwersytet. W swojej odpowiedzi z 15 kwietnia arcyksiążę zgodził się na to, podarował także poecie dodatkowych 50 grzywien na podróż.
Z Królewca udał się Kochanowski do rodzinnego domu, aby uzyskać dodatkowe wsparcie finansowe swojej podróży. 16 lipca 1556 roku, już po powrocie z podróży do Włoch oświadczył w radomskim starostwie, że otrzymał od dalekiego krewnego, Mikołaja Kochanowskiego, pożyczkę na sumę 70 florenów polskich pod zastaw ziemi swoich rodziców. Z kolei 11 marca 1557 roku złożył oświadczenie przed sądem, że otrzymał od swojego brata Piotra pożyczkę w wysokości 100 dukatów węgierskich.
Podróż do Włoch odbył w towarzystwie Piotra Kłoczowskiego. Poeta prawdopodobnie odwiedził leżącą niedaleko Padwy miejscowość Abano Terme, która była miejscem kuracji chorych. Pobyt we Włoszech trwał do lutego 1557 roku. Kochanowski powrócił w rodzinne strony na wieść o śmierci matki.
Ostatnią podróż do Włoch poeta odbył zimą 1558 roku. Pod koniec tego roku wyjechał do Francji. Jedynym zachowanym świadectwem podróży do tego kraju jest elegia napisana w formie listu poetyckiego. Czytelnik może się z niej dowiedzieć, że poeta był w Marsylii, Paryżu, zwiedził Akwitanię i regiony północno-zachodnie tego kraju. Widział także Loarę, Rodan i Sekwanę. Prawdopodobnym przewodnikiem Kochanowskiego po Francji był Karol van Utenhove (młodszy), flamandzki humanista. W maju 1559 Kochanowski wrócił na stałe do Polski.
O faktach życia Kochanowskiego z lat 1559-1563 wiadomo bardzo niewiele. Na podstawie zachowanych akt sądowych udało się ustalić, że 11 lipca 1559 roku doszło do podziału spadku po rodzicach poety pomiędzy nim a rodzeństwem. Jan Kochanowski odziedziczył połowę Czarnolasu, a także Rudę, młyn, stawy rybne przy rzece zwanej Grodzką, i inne przyległości. Drugą połowę Czarnolasu otrzymał stryj Jana – Filip. Natomiast rodzeństwu miał poeta wypłacić zadośćuczynienie w wysokości 400 florenów w obiegowej polskiej monecie. 25 marca 1560 doszło do transakcji pomiędzy Filipem a Janem, który wydzierżawił krewnemu swoją część odziedziczonego majątku za sumę 400 florenów. Otrzymanymi pieniędzmi pokrył zobowiązanie finansowe wobec rodzeństwa. 12 grudnia 1562 spór pomiędzy stryjem a synowcem trafił do królewskiego sądu na sejmie w Piotrkowie.
W kraju przebywał na dworach, m.in. Tarnowskich, Tęczyńskich i Jana Firleja oraz biskupa krakowskiego Filipa Padniewskiego. Dzięki poparciu podkanclerzego koronnego Piotra Myszkowskiego dostał się na dwór Zygmunta Augusta, gdzie ok. 1564 r. mianowano go sekretarzem królewskim. Dzięki Myszkowskiemu dostał też prebendy kościelne: probostwo poznańskie i zwoleńskie.
Służył królowi podczas burzliwych sejmów, zajmował się działaniami politycznymi, czego ślady widać w jego utworach. W 1567 towarzyszył królowi w wyprawie radoszkowickiej, będącej próbą demonstracji zbrojnej w czasie wojny przeciwko Rosji. Oddał znaczne usługi w trakcie przygotowań do wyprawy na Moskwę w 1568 r.
Przy dworze Zygmunta II Augusta służył do 1572 r. Opisywał ważne dla Rzeczypospolitej wydarzenia, w tym hołd pruski księcia Albrechta II Fryderyka Hohenzollerna u stóp Zygmunta Augusta (Proporzec albo Hołd Pruski), unię Korony i Litwy (1569).
Po śmierci Zygmunta Augusta był zwolennikiem Henryka Walezego, którego elekcję podpisał w 1573, uczestniczył też w jego koronacji w katedrze wawelskiej w 1574. Po ucieczce króla wycofał się z życia dworskiego.
Na dwór królewski już nie wrócił, choć popierał później Stefana Batorego; brał udział w sejmie elekcyjnym i zyskał łaski kanclerza Jana Zamoyskiego. Wojen prowadzonych przez króla dotyczy kilka ód tryumfalnych, a także poświęcony jednemu z Radziwiłłów poemat Jezda do Moskwy.
1576 r. poślubił Dorotę Podlodowską herbu Janina z Przytyka, córkę podstolego sandomierskiego, z którą miał sześć córek i jednego syna. Kochanowski pędził w Czarnolesie żywot ziemianina. W maju 1575 wziął udział w zjeździe szlacheckim w Stężycy, który obradował nad wyborem nowego władcy. W listopadzie tego roku wygłosił przemówienie na sejmie elekcyjnym pod Warszawą, zachwalając kandydaturę cesarza Maksymiliana II Habsburga do tronu polskiego.
W tym okresie powstała Odprawa posłów greckich, a wkrótce po niej parafraza Psałterz Dawidów (1579). Największą pamięć zyskał dzięki Trenom, napisanym po śmierci ukochanej córki Urszulki w 1579. Są one wyrazem jego żalu i rozpaczy po stracie dziecka.
W 1583 napisał dedykowany hetmanowi polnemu litewskiemu Krzysztofowi Radziwiłłowi Piorunowi poemat Jezda do Moskwy, opisujący jego brawurową wyprawę w głąb Rosji w czasie wojny moskiewskiej Stefana Batorego.
Jan Kochanowski zmarł na atak serca w 1584 roku w Lublinie, dokąd udał się, aby wnieść skargę do króla w sprawie zabójstwa swojego szwagra – Jakuba Podlodowskiego. 20 sierpnia, prawdopodobnie zaraz po audiencji (lub w jej trakcie) zasłabł, zmarł dwa dni później. Został pochowany w kościele w Zwoleniu. Rodzina poety na początku XVII wieku umieściła tam nagrobek, w tym m.in. popiersie Kochanowskiego.
|
